MẸ VÀ XÓ BẾP NHÀ QUÊ - Tạp bút Nguyễn Thành Giang

Ông cụ và bạn tôi thì chạy lanh quanh qua các bàn để thăm hỏi khách khứa bà con. Ăn xong, tôi lững thững đi về phía bếp, lòng chợt chùng xuống khi thấy bà cụ đang ngồi ở xó bếp, ăn cùng mấy đứa cháu nhỏ. Mà cũng chả ăn uống gì đâu, chủ yếu là cụ lo gắp thức ăn, dỗ danh mấy đứa nhỏ ăn nhanh và đừng tranh nhau.

Thấy tôi vào bếp - tôi vốn là một người khách lạ được mời ăn cỗ - cụ bà vội vàng đứng dậy, cười đon đả bảo lên nhà trên uống nước. Hiu hiu buồn khi nghĩ đến những người mẹ quê với cái xó bếp như trách nhiệm, như định phận cuộc đời.

Ngày thì cặm cụi ngoài đồng ngoài ruộng hay rong ruổi trên những nẻo đường mưu sinh lưng áo đẫm mồ hôi. Nhưng trước bữa cơm gia đình dù trưa, tối hay sáng sớm, xó bếp vẫn là nơi các bà, các mẹ quanh quẩn để chồng con được ấm bụng, mát lòng. Có thể là nấu nồi cơm nồi canh, có thể nướng vài củ khoai, bắt lên nồi nước chè, nước vối.

Ấy thế rồi quen, vòng quay của cuộc sống các bà, các mẹ không thể thiếu những khoảng thời gian không nhỏ gắn với cái bếp nhà mình nói chung và xó bếp nói riêng. Xó bếp nhà quê thường để vài đống của khô, vài bó rơm tiếp lửa mới nhen. Có khi là cái chạn đựng ít gia vị mắm muối tiêu hành ớt tỏi, ít chén bát đũa muỗng cho bữa ăn gia đình. Vậy mà thân thương lắm, thiết tha lắm mỗi khi lòng tôi nghĩ về.

Bôn ba nhiều rồi đôi lúc cũng chồn chân. Cứ chiều chiều, đứng trên một vùng quê lạ, thấy khói bếp bay lên, tôi lại khát thèm cảm giác được cùng mẹ quẩn quanh trong xó bếp mỗi sáng, mỗi trưa, mỗi tối như hồi còn bé. Không biết tự bao giờ tôi có thói quen dậy theo mẹ, nhất là vào những buổi sáng mùa đông.

Khoảng hơn 3 giờ sáng một chút là mẹ đã phải trở dậy, xuống bếp lo cho nồi cháo heo, nồi cơm sáng (có khi là nồi khoai), nồi nước chè cho gia đình. Co ro trong tấm áo len mỏng và sờn rách, mẹ xuýt xoa nhen lửa, rửa nồi để bắt đầu một ngày mới đầy vất vả. Lần nào dậy theo tôi cũng bị mẹ la.

Thật ra tôi biết có tôi ở bên chân lúc trời chưa sáng dưới bếp, mẹ cũng dường như ấm thêm được một chút. Nhưng vì lo cho tôi mất ngủ, cũng có lúc công việc nhiều làm mẹ khó chịu nên mẹ la mà thôi. Nhưng la chỉ để mà la, có gì ngon trên bếp tôi đều được mẹ cho ăn trước.

Vui nhất là khi nấu xong, than lửa còn, mẹ lại vùi cho tôi một củ khoai lang ngon lành. Khi nhà tát ao bắt được cá thì mẹ lấy một con cá tràu nho nhỏ nướng lên. Mùa đông, nấu nướng xong mẹ phải ra đồng sớm để làm rau làm cải cho kịp bán buổi chợ sớm. Tôi thì lại vùi đầu vào mền ngủ thêm cho đến lúc ba gọi dậy. Củ khoai lang lùi hay con cá tràu nướng thơm phức là điều tôi nghĩ ngay đến đầu tiên khi chạy xuống bếp. Bữa sáng của tôi vì thế vui hơn trước khi thay quần áo đến lớp.

Những lúc nhà có giỗ hoặc theo mẹ về ngoại ăn giỗ, tôi thường theo vào bếp. Cứ mẹ làm gì là tôi theo đến đó. Nhiều lúc mẹ bực mình. Nhưng mẹ chưa bao giờ nặng lời hay đánh mắng con cái cả. Thử nghĩ trong bếp, lửa củi nóng hừng hực. Mà một cái đám giỗ thì bếp nấu biết bao là thức ăn, có bao nhiêu là người lên xuống, con mình cứ quẩn quanh bên chân, sao mà không bực cho được.

Bà con hàng xóm nhìn vào. Nhiều lúc, mẹ kéo tay tôi ra khỏi bếp, rồi sè sẹ lấy trong túi ra lúc thì cục xôi, lúc thì nửa lá gan gà (thứ mà tôi thích ăn nhất) và bảo để cho mẹ làm việc không người ta la. Với “quà” của mẹ, tôi lững thững ra sân, ra ngõ, từ từ thưởng thức trong khi mấy đứa em họ cứ nhìn mà thèm thuồng.

Cũng xó bếp nhà mình, những lần bị ba la rầy vì không nghe lời, mỗi lần bị điểm kém, bị bạn bè trêu chọc hay bị đứt tay vì tập xắc rau heo giùm mẹ, tôi lại nấp vào đó, ngồi thu mình lại. Có khi khóc, có khi chỉ ngồi lặng im thôi. Mà nói cho đúng thì nhà tôi lúc ấy ngoài xó bếp không còn chỗ nào kín để tìm một chút riêng trong lúc buồn như vậy.

 Mẹ về, gọi mấy lượt không thấy tôi trên nhà, thế nào cũng vào bếp. Y như một nếp quen dần như vậy. Nếu tôi ngồi im, mẹ xoa đầu bảo đi tắm rồi ăn cơm. Nếu tôi khóc, mẹ ôm vào lòng và dịu dàng hỏi vì sao. Tôi sai thì mẹ bảo lần sau đừng làm vậy nữa để khỏi bị la, khỏi bị điểm kém. Thế là lòng tôi ấm lại ngay.

Giờ cho dù đi đâu, về nhà là tôi chạy ngày vào bếp. Vào chỉ để xem trong nồi có gì, trong chạn có gì, đống củi có đầy không, có củ khoai hay con cá nướng nào không. Chẳng phải thèm ăn thèm uống gì mà như một thói quen đã thấm dần dần vào trong máu thịt.

Có mẹ ở nhà thì tôi thường hỏi chuyện về ba mẹ, em út và những việc trong gia đình. Tôi biết, chỉ vậy thôi nhưng mẹ vui lắm. Mẹ biết con trai mình vẫn còn lo cho ba mẹ, vẫn còn thương cái bếp nhà cũng là thương phần hồn ấm áp của gia đình mình. Rồi tôi lại đi, mang theo hơi ấm của bếp nhà, của tình mẹ nghĩa cha vào cuộc hành trình trên những nẻo đường mưu sinh mới

Ở đâu trên dải đất hình chữ S thân thương này, những người mẹ quê cũng tần tảo sớm hôm trong xó bếp nhà mình để làm ấm lên gia đình, nuôi dưỡng tình cảm yêu quê hương và lớn hơn là yêu đất nước cho những đứa con thơ. Họ bình nhiên coi đó là một nhiệm vụ của mình đối với gia đình.

Nhưng thật ra, từ xó bếp, những đứa con được mẹ dạy cho rất nhiều điều từ kiến thức đến ứng xử trong cuộc sống. Con gái thì được mẹ dạy cho cách nấu nướng, nữ công gia chánh. Con trai thì mẹ bảo ban việc nhà, việc ruộng vườn, việc trong làng trong họ. Thật ra xét cho cùng thì ở quê người cha không có nhiều thời gian gần gũi con cái bằng mẹ.

Có khi vì lao động nặng nhọc hơn nên những người cha thường tìm những giây phút nghỉ ngơi trong thời gian rãnh. Con cái nhiều lúc thấy vậy không dám lân la hỏi chuyện. Mẹ thì lúc nào cũng rộng lòng nghe con chia sẻ và hướng cho con bước những bước đầu tiên vững vàng để vào đời.

Có lẽ thật buồn nếu những đứa trẻ sau này lớn lên không biết cái thú, cái vui cũng như cái thân thương của xó bếp nhà quê. Tốc độ đô thị hóa và công nghiệp hóa chóng mặt đã gần như đưa cái xó bếp vào lãng quên với không ít người. Mấy ai lên nhà lầu bếp điện xênh xang mà còn nhớ đến khói bếp cay xè chụm bằng rơm, bằng củi.

Rồi những đứa trẻ cứ lớn lên với bếp hiện đại, với phòng ăn bóng nhoáng gạch men và đồ sứ, đồ i nốc mỗi ngày một kiểu. Thậm chí có trẻ được ba mẹ chở đi ăn nay nhà hàng này mai nhà hàng nọ. Đành rằng cuộc sống hiện đại cũng thật sướng, thật tiện lợi. Nhưng cái gì cũng phải trả giá.

Xó bếp nhà quê là một trong những cái mà có lẽ nhiều người trong chúng ta sau này phải đành chấp nhận đánh mất. Tình cảm giữa trẻ và gia đình cũng vì thế mất dần đi khi áp lực công việc ở thành phố của ba mẹ chúng ngày càng cao lên.

Chợt nghĩ thầm, may mà nhà mình còn một xó bếp để mà đi về thương nhớ, để mà còn hỏi han được mẹ già tóc trắng vài câu khi mỏi mệt trở về với gia đình sau những ngày lang bạt.